Kişilik Bozuklukları
Kişilik bozukluğu diğer bir adıyla borderline hastanın sağlıksız bir düşünme, işleyiş ve davranış tarzına sahip olduğunuz bir tür zihinsel bozukluktur. Kişilik bozukluğu olan bir kişi, durumları ve insanları algılamakta veya ilişkilendirmekte zorlanır. Kişilik bozukluğu hastanın ilişkilerinde, sosyal aktivitelerinde, iş ve okulda önemli sorunlara ve sınırlamalara neden olur.
Bazı hastalar, kişilik bozukluğunun olduğunun farkında olamayabilir, çünkü düşünme ve davranış tarzı kendilerine son derece normal gelmektedir. Bu durumda hasta karşılaştığı zorluklar veya olumsuzluklar için başkalarını suçlayabilir.
Kişilik bozuklukları genellikle genç yaşlarda veya yetişkinlik döneminde başlar. Kişilik bozukluğunun birçok türü vardır. Bazı türleri kişinin yaşının ilerlemesiyle birlikte daha az görülmeye başlayabilir.
Kişilik, kim olduğumuzu tanımlamamız için hayati öneme sahiptir. Tutumlar, düşünceler, davranışlar ve ruh halleri de dahil olmak üzere benzersiz özelliklerin bir karışımını ve bu özellikleri diğer insanlarla ve çevremizdeki dünyayla olan ilişkilerimizde nasıl ifade ettiğimizi içerir. Bireyin kişiliğinin bazı özellikleri miras alınır, bazıları ise yaşam olayları ve deneyimleri ile şekillenir. Belirli kişilik özelliklerinin çok katı ve esnek olmaması durumunda bir kişilik bozukluğu gelişebilir.
Kişilik bozukluğu olan insanlar, toplumun normal veya normal olarak gördüklerinden daha farklı bir bakış açısında sahip olurlar. Kişilik bozukluğu olan kişilerde genel olarak zayıflık başa çıkma gibi beceriler sağlıklı ilişkilere oranla çok daha zor olur.
Kaygı bozukluğu problemi olan ve kontrol edemediğini bilenlerin aksine kişilik bozukluğu olan insanlar, genellikle bir sorun yaşadıklarının farkında değillerdir. Kontrol edecek bir şeyleri olduğuna inanmazlar. Kendilerinde bir sorun olduğuna inanmadıkları için kişilik bozukluğu olan insanlar genellikle tedaviye gerek duymazlar.
Kişilik bozuklukları, kendi grubunda yer alan şiddetli zihinsel bozuklukların arasında yaygın olandır. Kişilik bozukluğu madde kullanımı, duygu durum bozuklukları ( depresyon veya bipolar bozukluklar ) ve anksiyete bozuklukları gibi diğer akıl hastalıkları ile birlikte ortaya çıkabilir. Kişilik bozukluklarının çoğu ergenlik döneminde, kişiliğin gelişip olgunlaştığında ortaya çıkar.
Kişilik bozuklukları da kendi arasında gruplara ayrılabilir, bunlar;
A Kümesi (Eksantrik) Kişilik Bozuklukları
Paranoid Kişilik Bozukluğu
Paranoya bu bozukluğun simgesi olarak kabul edilmektedir. Paranoyak kişilik bozukluğu olan kişilerin sürekli güvensizlik duyma ve başkalarına karşı şüpheleri vardır. Başkalarının onları küçümseme, tehdit etmeye veya zarar vermeye çalıştığına inanırlar.
Şizoid Kişilik Bozukluğu
Bu gruba dahil olan insanlar insanlardan uzak durur ve sosyal ilişkilere karşı ilgisizdir. Genellikle yalnız etkinlikleri tercih ederler ve nadiren güçlü duygular yaşarlar.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Bu grupta yer alan insanlar ise sıra dışı düşünme ve davranış şekli ile kendilerini belli ederler. Şizotipal kişilik bozukluğu olan insanlar garip inançlara sahip olabilir ve çoğu zaman batıl inançları vardır.
B Kümesi (Dramatik) Kişilik Bozuklukları
Bu bozuklukları olan insanlar dengesiz duygulara ve çarpık bir imaja sahiptir. Ayrıca, sık sık dürtüsel davranma eğilimindedirler. Bu bozukluklar şunları içerir:
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Bu bozukluğu olan insanlara “sosyopat” veya “psikopat” denir. Antisosyal kişilik bozukluğu başkalarına aldırış etmeme ve toplum kurallarına uymama ile ifade edilen sorumsuz ve agresif davranışlarla tanımlanır. Bu bozukluğu olan insanlar sıklıkla ciddi suçlar işler ve davranışları için pişmanlık duymazlar.
Sınırda Kişilik Bozukluğu
Bu bozukluk dengesiz ruh halleri, kötü benlik imajı, kaotik ilişkiler ve dürtüsel davranış (cinsel ilişki, madde kötüye kullanımı, aşırı harcama ve dikkatsiz davranışlar) ile tanımlanır.
Histriyonik Kişilik Bozukluğu
Bu bozukluğu olan insanlar sığdır ve sürekli olarak duygusal bir hale bürünürler. Genellikle çok dramatik, çocukça ve aşırı duygusal tavırlar sergilerler.
Narsisistik Kişilik Bozukluğu
Bu bozukluk abartılı bir üstünlük duygusu, başarı ve güç ile karakterizedir. Bununla birlikte aşırı kaygıya ve kırılgan bir özgüvene sahip olurlar. Bu bozukluğu olan insanlar çok merkezlidir, empati eksikliği eğilimindedir ve sürekli dikkat çekmeye yönelik davranışlar sergileyerek çevrelerinde hayranlık uyandırmak isterler.
C Kümesi (Endişeli) Kişilik Bozuklukları
Bu bozuklukları olan insanlar genellikle çok gergin veya korkak bir hal içindedir. Endişeli kişilik bozuklukları şunları içerir:
Çekingen Kişilik Bozukluğu
Bu bozukluğu olan insanlar sosyal temastan kaçınma eğilimindedir. Bu davranış, yalnız olma arzusunun bir sonucu değil, utandırılması veya sert bir şekilde yargılanması konusundaki aşırı endişeden kaynaklıdır. Reddedilme korkusuyla nedeniyle çoğu zaman birçok değerli sosyal deneyimi kaçırırlar.
Bağımlı Kişilik Bozukluğu
Bağımlı kişilik bozukluğunda ise çaresizlik, boyun eğme ve karar verememe gibi duyguların baskın olması nedeniyle kişinin bir güvenceye duymasına sebep olur. Bağımlı kişilik bozukluğu olan insanlar, bir bireyi çok sahiplenir ve o kişiyi memnun etmek için büyük çaba harcarlar. Pasif ve tutunma davranışları sergileme eğilimindedirler ve ayrılma korkusu yaşarlar.
Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Bu bozukluk, kusursuz hata yapma korkusuyla mükemmeliyetçilik, kontrol ve düzen ile karakterize bir hastalıktır. Bu korku çoğu zaman karar verememe, işleri bitirme zorluğu ve ayrıntılarla meşgul olma ile sonuçlanır.
İnsanlar birden fazla kişilik bozukluğunun karma semptomlarına sahip olabilirler.
Nedenleri
Kişilik, sizi eşsiz kılan düşünce, duygu ve davranışların bir birleşimidir. Dış dünya ile ilgili görüş, anlayış ve ilişkilerin yanı sıra kişinin kendisini nasıl gördüğüdür. Kişilik, çocukluk döneminde etkileşime girerek şekillenir.
Bazı kişilik genleri aile fertlerinden genetik aktarım aracılığıyla geçebilir. Bu özelliklere bazen mizaç denir. Kişilik içinde büyüdüğünüz çevreyi, meydana gelen olayları, aile üyeleriyle ve diğer insanlarla olan ilişkileri içerir.
Kişilik bozukluklarına genetik ve çevresel etkilerin bir neden olduğu düşünülmektedir. Genetik aktarım veya hayatı değiştiren bir olay bu hastalığa karşı savunmasız bırakabilir.
Her ne kadar kişilik bozukluklarının kesin nedeni bilinmese de, bazı faktörlerin, kişilik bozukluklarının gelişmesinde veya tetiklenmesinde rol oynadığı düşünülmektedir. Bunlar;
Ailede kişilik bozuklukları veya diğer akıl hastalıkları öyküsü
Çok değer verilen birinin ölümü
Çocukluk döneminde tacize uğrama
Dengesiz veya travmatik aile hayatı
Beyin kimyasındaki ve yapısındaki farklılıklar gibi nedenlerin sebep olabileceği düşünülmektedir.
Kişilik bozuklukları, hem kişinin kendisini hem de o kişiyi önemseyenlerin hayatını önemli ölçüde etkileyebilir. Kişilik bozuklukları, iş, okul veya ilişkilerde ciddi sorunlara neden olabilir.
Belirtiler
Kişilik bozuklukları tipleri, benzerlikleri, özellikleri ve semptomları açısından üç gruba ayrılır. Kişilik bozukluğu olan birçok insanda, en az bir tane daha ek kişilik bozukluğu belirti ve semptomları vardır. Kişilik bozukluğunun bazı belirtileri ise;
Eksantrik kişilik bozukluklarında
Paranoid kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu ve şizotipal kişilik bozukluğunu içerirler.
Paranoid kişilik bozukluğu
Güvensizlik ve başkalarına karşı şüphe duyma
Başkalarının zarar vermeye veya aldatmaya çalıştığına dair düşünceler
Başkalarının sadakatine veya güvenilirliğine dair şüphe duyma
Başkaları tarafından kullanılacaklarını düşünme nedeniyle güvensizlik
Masum açıklamalar veya tehdit edici olmayan durumların kişisel hakaret veya saldırı olarak algılanması
Algılanan olaylara veya hakaretlere öfkeli veya düşmanca tepki
Kin tutma eğilimi
Eş veya sevgilinin sadakatsiz olduğuna dair şüphe
Şizoid kişilik bozukluğu
Yalnız kalmayı tercih etme
Sosyal ya da kişisel ilişkilere ilgi eksikliği
Sınırlı sayıda duygusal ifade
Çoğu aktiviteden zevk alamama
Başka insanlara karşı kayıtsız kalma
Sürekli partnerinden farklı insanlarla cinsel ilişki yaşama isteği
Şizotipal kişilik bozukluğu
Tuhaf kıyafetler giyme
Değişik inançlara ve davranış biçimlerine sahip olma
Adını fısıldayan bir ses duyma gibi garip algısal deneyimler
Çok uç duyguların anlık değişimi
Sosyal kaygı ve yakın ilişkilerde eksiklik yaşama
İnsanları ve olayları düşünce yoluyla etkileyebileceğine inanma
Bazı olayların yalnızca kendisi için gizli mesajlara sahip olduğu inancı
Dramatik kişilik bozukluğu
Dramatik kişilik bozukluğu aşırı duygusal, öngörülemeyen düşünce veya davranışlarla karakterize edilir. Antisosyal kişilik bozukluğu, sınırda kişilik bozukluğu, histriyonik kişilik bozukluğu ve narsisistik kişilik bozukluğunu içerir.
Antisosyal kişilik bozukluğu
Başkalarının ihtiyaçlarını veya duygularını dikkate almamak
Yalan söylemek, çalmak
Takma ad kullanmak
Suç işlemeye meyilli olmak
Başkalarının haklarının ihlal etme
Agresif, genellikle şiddet içeren davranışlar sergilemek
Kendini veya başkalarının güvenliğini göz ardı etme
Tutarsızca sorumsuz davranışlarda bulunma
Yaptıklarından pişman olmama
Sınırda kişilik bozukluğu
Güvensiz seks, kumar ya da sürekli yeme gibi dürtüsel davranışlar
Kararsız veya kırılgan özgüven
Kararsız ve yoğun ilişkiler
İntihar davranışı veya kendine zarar verme eğilimleri
Yalnızlıktan veya terk edilmekten korkma
Sürekli boşluk hissi yaşama
Sık ve yoğun yaşanan öfke nöbetleri
Strese bağlı paranoya
Histriyonik kişilik bozukluğu
Sürekli dikkat çekmek
Aşırı duygusal, dramatik bir ruh halinde olma
Cinsel açıdan sürekli aktif
Başkaları tarafından kolayca etkilenme
Hızla değişen duygular
Fiziksel görünümden dolayı aşırı endişe duyma
İnsanlarla olan ilişkilerin gerçekte olduğundan daha yakın olduğunu düşünme
Narsisistik kişilik bozukluğu
Özel olduğuna ve diğerlerinden daha önemli olduğuna inanma
Güç, başarı ve çekiciliğin fantezileri
Başkalarının ihtiyaçlarını ve duygularını tanımama
Başarıları veya yetenekleri abartma
Sürekli övgü ve hayranlık beklentisi
Kibir
İnsanların yaptığı iyiliklerden faydalanma ve yalan söyleme
Başkalarını kıskanma ya da başkalar tarafından kıskanıldığını düşünme
Endişeli kişilik bozuklukları
Endişeli kişilik bozuklukları genellikle sürekli olarak korku ve endişeli bir ruh haliyle karakterize edilir. Önleyici kişilik bozukluğu, bağımlı kişilik bozukluğu ve obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu vardır.
Çekingen kişilik bozukluğu
Eleştiri veya reddedilme korkusu
Yetersiz olduğunu düşünme
Çekici olmadığını hissetme
Kişilerarası temas gerektiren iş faaliyetlerinden kaçınma
Yabancılarla tanışmaktan korkma
Kişisel ilişkilerde aşırı utangaçlık
Onaylanmama, utanma veya alay edilme korkusu
Bağımlı kişilik bozukluğu
Başkalarına aşırı bağımlılık
Başkalarına karşı itaatkâr davranış
Yalnız kaldığında kendi bakımını sağlayamama
Kendisine güvenmek zorunda kalmaktan aşırı korkma
Özgüven eksikliği
Projeler başlatmak veya yapmakta zorluk çekmek
Yakın bir ilişki bittiğinde hemen akabinde yeni bir ilişkiye başlamak
Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu
Detaylar, düzen ve kurallarla meşgul olma
Bir projeyi bitirememe duygusu
Aşırı mükemmeliyetçilik
İnsanların, görevlerin ve durumların kontrolünü elde tutma
İşe ya da projeye olan aşırı bağlılık nedeniyle arkadaşları ihmal etme
Kırık veya değersiz nesneleri atamama (eşya biriktirme)
Sert ve inatçı bir ruh hali
Ahlak, etik veya değerler konusunda esnek davranış sergileyememe
Para harcama üzerinde yanlış kontrol
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu, bir tür anksiyete bozukluğu olan obsesif-kompulsif bozukluk ile aynı değildir.
Tanı Yöntemleri
Kişilik stilleri ile kişilik bozuklukları arasındaki farkı anlamak oldukça önemlidir. Utangaç olan veya tek başına vakit geçirmeyi seven birine, şizoid kişilik bozukluğu tanısı konulamaz. Kişilik stili ile kişilik bozukluğu arasındaki fark genellikle, aşağıdakiler de dahil olmak üzere belirli alanlarda kişinin kişilik fonksiyonunun değerlendirilmesiyle belirlenebilir;
İkili ilişkilerindeki tutumu
Duygusal davranışları
Kimliğinden haberdar olma
Gerçeklik bilinci
Davranış ve dürtü kontrolü
Kişilik bozukluğuna sahip kişilerdeki semptomlar tek tek araştırılır. Doktor tarafından hastanın öyküsü alınır ve fizik muayenesi gerçekleştirerek değerlendirmeye başlanır. Kişilik bozukluklarını teşhis etmek için özellikle yapılan bir laboratuvar testi bulunmamaktadır.
Fakat doktor tarafından şüphelenilen fiziki bir durum mevcutsa yüksek görüntüleme cihazlarından MR, Bilgisayarlı tomografi, kan alkol veya uyuşturucu testi gibi çeşitli testler isteyebilir.
Hastada görülen semptomlar için fiziksel bir sebep bulamazsa, doktor tarafından kişi bir psikiyatriste veya psikoloğa yönlendirebilir. Zihinsel hastalıkların erken teşhis edilmesi ve tedaviye erken başlanması hastalığın seyri açısından oldukça önemlidir.
Her kişilik bozukluğunun kendine özgü tanısal kriterleri vardır. Genellikle kişilik bozukluğunun teşhisinde, en az diğer iki semptomunda görülmesi gereklidir. Bunlar;
İnsanları ve olayları algılayış yorumlama şekli
Duygusal tepkilerin uygunluğu
İnsanlara veya ilişkilere yaklaşım şekli
Dürtülerin kontrolü gibi.
Tedavi Yöntemleri
Kişilik bozukluğu olan kişiler hastalığının farkında olmadıkları için kendi başlarına tedavi yolu aramazlar ve sonuç olarak hastaların birçoğu tedavi edilmez. Tedavi almama nedenlerinden biri de, kişilik bozukluğu olan birçok insanın, aynı zamanda hayatlarına normal şekilde devam edebilmesidir.
Kişilik bozukluklarının çoğu, geç teşhis edilmesi sebebiyle uzun süredir devam etmektedir bu tip hastaların tedavisi çok zordur. Bununla birlikte tedavi edilen birçok kişilik bozukluğuna sahip hastalarda, rahatsız edici semptomların hafiflediği görülmektedir.
Tedavi kişilik bozukluğunun türüne bağlı olarak değişebilir, ancak psikoterapi (danışmanlık) tedavinin ana unsurudur. Bazı durumlarda, ortaya çıkabilecek aşırı atakları tedavi etmek için ilaç kullanılabilir. Kullanılabilecek ilaçlar arasında antidepresanlar, anti-psikotikler, anksiyolitikler, dengeleyici ve atakları önleyici ilaçlar kullanılır.
Psikoterapi tedavisinde, hatalı düşünce kalıplarının değerlendirilmesi, yeni düşünce ve davranış kalıplarının öğrenilmesi amaçlanmaktadır. Terapi aynı zamanda başa çıkma ve kişiler arasındaki ilişki becerilerini geliştirmeyi amaçlar.
Kişilik bozukluğunun tedavi edilmemesi durumunda durumun kötüye gidebileceği göz ardı edilmemelidir. Kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler ilerleyen dönemlerinde alkol ya da uyuşturucu kullanabilir, şiddete meyilli olabilir, hastaneye yatırılabilir, kendine veya çevresindeki insanlara zarar verebilir.
Eğer, aileniz veya çevrenizden birinde kişilik bozukluğu varsa, en etkili şekilde nasıl destek ve teşvik sağlayabileceğinizi öğrenmek için bir psikoloğa danışabilirsiniz.
